CẢNH GIÁC VỚI CHIÊU BÀI "BẤT TUÂN DÂN SỰ" ĐỂ CHỐNG PHÁ CHÍNH QUYỀN

Bất tuân dân sự là gì?

Bất tuân dân sự là hành vi hoặc hoạt động của công dân từ chối tuân theo mệnh lệnh hoặc luật pháp của Nhà nướcnhưng không dùng đến bạo lực, khi họ tin rằng mệnh lệnh hoặc quy định pháp luật đó không hợp lý, bất hợp pháp hoặc trái với lương tâm, đạo đức của con người. Quan niệm về sự bất tuân dân sự được đưa ra bởi nhà tư tưởng người Mỹ Henry David Thoreau, trong bài viết "Về sự bất tuân dân sự" xuất bản vào tháng 5 năm 1849, để lý giải cho việc ông bị ngồi tù vì không nộp thuế nhằmchống lại chế độ nô lệ. Khái niệm bất tuân dân sự tồn tại trong thời kỳ dân chủ cổ điển phương Tây, sau này được phát triển bởi nhiều nhà tư tưởng khác như Locke, Rousseau, Kant, Russell, Rawls v.v. Đến thế kỷ XX, tư tưởng bất tuân dân sự đã được sử dụng như một phương pháp đấu tranh để chống lại các chính phủ độc tài hoặc chính phủ thực dân và đã thu được thành công vang dội. Điển hình như phong trào đấu tranh giành quyền lợi cho người Ấn Độ ở Nam Phi năm 1914 và giành độc lập cho Ấn Độ từ thực dân Anh năm 1947 do Mahatma Gandhi lãnh đạo; phong trào đấu tranh dân quyền ở Mỹ do Martin Luther King lãnh đạo vào những năm 1960;hoặc trường hợp Tổng thốngNelson Mandela sử dụng phương pháp bất tuân dân sự để lãnh đạo thành công phong trào đấu tranh chống phân biệt chủng tộc ở Nam Phi.

Như vậy rõ ràng là bất tuân dân sự và nhà nước pháp quyền là hai khái niệm mâu thuẫn nhau, bởi vì nhà nước pháp quyền không cho phép bất cứ tổ chức hoặc cá nhân nào chống lại pháp luật nếu pháp luật ấy được ban hành bởi một chính phủ (theo nghĩa rộng) được thành lập và hoạt động hợp Hiến.Nói cách khác, trong nhà nước pháp quyền bất tuân dân sự luôn là hành vi vi phạm pháp luật, và chắc chắn chủ thể thực hiện hành vi này sẽ bị xử lý bởi các cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Nghiên cứu Hiến pháp của các nước trên thế giới cho thấy rất ít quốc gia quy định công dân có quyền bất tuân dân sự, bởi vì trong trường hợp không đồng ý với các chính sách, pháp luật hoặc mệnh lệnh của Nhà nước, công dân có rất nhiều cách để thể hiện ý chí của mình và có nhiều phương pháp tác động để Nhà nước xem xét lại chính sách ấy, không nhất thiết phải thực hiện bất tuân dân sự. Đình trệ xã hội, thiệt hại kinh tế, có thể dẫn đến bạo loạn mất kiểm soát… là những hệ quả của bất tuân dân sự mà không quốc gia nào mong muốn trải qua.

Nhận diện hoạt động bất tuân dân sự ở Việt Nam

Các hoạt động bất tuân dân sự ở Việt Nam được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, song có thể nhóm thành hai loại phổ biến sau đây:

- Bất tuân chủ động: kêu gọi người dân chủ động hành động chống lại chính quyền, như không chấp hành giải phóng mặt bằng để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội; đòi thành lập các tổ chức xã hội dân sự như Hội anh em dân chủ, Hội phụ nữ nhân quyền Việt Nam, Hội cựu tù nhân lương tâm Việt Nam, Hội nhà báo độc lập Việt Nam, Hội văn đoàn độc lập Việt Nam; biểu tình chống đối chính quyền, lôi kéo người dân đập phá tài sản công, tụ tập đông người gây rối, bạo loạn.

- Bất tuân thụ động: kêu gọi người dân không thực hiện các hoạt động để phát triển đất nước. Thực vậy, một số thành phần phản động lưu vong như Lê Công Định, Lisa Phạm, Hoàng Ngọc Diêu… thường lên mạng xã hội kêu gọi bất tuân thụ động thông qua các hình thức sau đây:

- Tẩy chay sử dụng hàng hóa như ngừng dùng điện thoại, không mua nhà, mua xe, không mua bất cứ hàng hóa gì…, vì rằng việc tẩy chay sẽ khiến Nhà nước Việt Nam yếu đi, không còn tiền để đàn áp Nhân dân;

- Các tiểu thương hãy đóng cửa không buôn bán trong 2 tuần, như thế Nhà nước sẽ không có nguồn thuế để tồn tại;

- Kiều bào không gửi tiền cho người thân trong nước, vì gửi ngoại tệ về sẽ góp phần củng cố sức mạnh cho chính quyền và khiến Nhà nước quên đi nghĩa vụ chăm lo cho Nhân dân;

- Công chức, viên chức cứ lai rai, cáo bệnh, không đi làm để tạo ra sự gián đoạn trong hoạt động của chính quyền.

- Trong những ngày chuẩn bị diễn ra bầu cử Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp, tổ chức Việt Tân ra sức kêu gọi tẩy chay bầu cử và xuyên tạc rằng Nhà nước Việt Nam bắt ép dân đi bầu, thậm chí chính quyền còn mang hòm phiếu đến tận nhà bắt dân bỏ phiếu, nếu không bầu cử sẽ bị xử phạt và gây khó dễ sau này.

Bất tuân dân sự khôngthể được chấp nhận ở Việt Nam

Như đã phân tích ở trên, trong nhà nước pháp quyền, hành vi bất tuân dân sự chỉ được chấp nhận khi và chỉ khiđáp ứng được các yêu cầu chính trị cực kỳ đặc biệt, đó là sự điều hành của chính phủ rõ ràng là đi chệch ý muốn của đa số nhân dân và người dân đã bị tước bỏ các phương pháp đấu tranh dân chủ để buộc chính phủ phải hành động vì lợi ích của đa số quần chúng nhân dân.

Trong Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các hoạt động bất tuân dân sự không thể được chấp nhận bởi những lý do sau đây:

- Thứ nhất, Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được thành lập hợp Hiến và hợp pháp, tất cả vì Nhân dân; mọi chính sách, pháp luật Nhà nước Việt Nam ban hành đều vì lợi ích của Nhân dân và xã hội, không thể tìm thấy bất cứ đạo luật hoặc chính sách nào được ban hành để đàn án người dân hoặc đi ngược lại lợi ích dân tộc. Điều này khác hoàn toàn với bản chất thực dân, thuộc địa của chính quyền Anh quốc, được lập ra để bóc lột người dân Ấn Độ những năm đầu thế kỷ XX.

- Thứ hai, pháp luật quy định rất nhiều cách thức khác nhau để người dân đề đạt ý chí, nguyện vọng của mình, thay vì thực hiện hành vi vi phạm pháp luật là bất tuân dân sự. Điều này được thể hiện qua các tình huống cụ thể sau đây:

+ Một là, đối với các dự luật hoặc dự thảo chính sách:

Điều 28 Hiến pháp năm 2013 quy định “1. Công dân có quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước. 2. Nhà nước tạo điều kiện để công dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội; công khai, minh bạch trong việc tiếp nhận, phản hồi ý kiến, kiến nghị của công dân”; Điều 46 của bản Hiến pháp này quy định “Công dân có nghĩa vụ tuân theo Hiến pháp và pháp luật, tham gia bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội và chấp hành những quy tắc sinh hoạt công cộng”. Những quy định này cho thấy Nhà nước luôn sẵn sàng lắng nghe và giải quyết những vấn đề còn tồn tại trong xã hội, người dân có thể gửi kiến nghị, đề xuất của mình bằng rất nhiều kênh khác nhau như qua phương tiện thông tin đại chúng, đề xuất thông qua đại biểu do mình bầu ra hoặc gửi kiến nghị trực tiếp tới cơ quan nhà nước có thẩm quyền, hoặc thể hiện ý chí thông qua bầu hoặc không bầu cho ai đó nếu người đó không đại diện được ý chí và nguyện vọng của cử tri.

+ Hai là, đối với mệnh lệnh của Nhà nước yêu cầu công dân thực hiện hoặc không thực hiện một hành vi nhất định, hoặc quyết định xử phạt đối với hành vi vi phạm pháp luật:

Luật Khiếu nại, Luật Xử lý vi phạm hành chính… quy đinh rõ rằng nếu một chủ thể không đồng ý với quyết định của cơ quan nhà nước thì trước tiên vẫn phải chấp hành quyết định ấy, sau đó có thể thực hiện quyền khiếu nại, nếu không đồng ý với giải quyết khiếu nại thì có thể khởi kiện vụ án hành chính ra toà án nhân dân. Đây là trình tự giải quyết hợp pháp thay vì thực hiện bất tuân dân sự làm mất ổn định, trật tự xã hội.

- Thứ ba, pháp luật quy định những người làm việc trong bộ máy nhà nước cũng phải tuân theo nguyên tắc quản lý bằng pháp luật, không được thực hiện bất tuân dân sự. Khoản 5 Điều 9 Luật Cán bộ, công chức năm 2008 (sửa đổi, bổ sung năm 2019) quy định cán bộ, công chức phải chấp hành quyết định của cấp trên, khi có căn cứ cho rằng quyết định đó là trái pháp luật thì phải kịp thời báo cáo bằng văn bản với người ra quyết định; trường hợp người ra quyết định vẫn quyết định việc thi hành thì phải có văn bản và người thi hành phải chấp hành nhưng không chịu trách nhiệm về hậu quả của việc thi hành, đồng thời báo cáo cấp trên trực tiếp của người ra quyết định. Người ra quyết định phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về quyết định của mình.

- Thứ tư, trong Nhà nước Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dânchưa từng xuất hiện trường hợp toàn thể người dân đều phản đối một dự luật nào đó, vì vậy, một nhóm nhỏ những người phản đối không thể đại diện cho toàn thể Nhân dân Việt Nam để chống lại các chính sách của Nhà nước.

Hơn nữa, nếu là bất tuân dân sự thì không thể có hành vi bạo lực, trong khi đó thực tế thời gian qua cho thấy những người chống đối thường có các hành động như đập phá trụ sở cơ quan công quyền, đánh người thi hành công vụ, đốt phá tài sản…, có tính chất bạo loạn thay vì ôn hoà, bất bạo động như đòi hỏi vốn có của bất tuân dân sự. Những cá nhân, tổ chức chủ trương thực hiện bất tuân dân sự rõ ràng là không hiểu hoặc cố tình không hiểu những quy định của pháp luật, bản chất của họ là mong muốn thực hiện bất tuân dân sự vì những mưu đồ chính trị cá nhân, đi ngược lại lợi ích dân tộc, lợi ích xã hội và toàn thể nhân dân.

Tóm lại, việc viện dẫn một cách hấp tấp lý thuyết bất tuân dân sự để tham gia vào các hoạt động phản kháng xã hội có thể rất hấp dẫn và gây được tiếng vang đối với những người chống chính phủ, nhưng đó là một cách thực hành cực đoan, không tuân theo pháp luật. Những hậu quả mà nó để lại cũng khá to lớn, làm cho các tranh chấp xã hội ngày càng mở rộng và tổn thất không thể kiểm soát về mặt kinh tế - xã hội.Cuối cùng, bất tuân dân sự là hành vi vi phạm pháp luật nên nó sẽ gây ra thiệt hại to lớn đối với pháp quyền, trong khi pháp quyền là nền tảng của dân chủ và là tư tưởng tiến bộ của nhân loại. trong một thể chế dân chủ, với một chính quyền nhân dân được thành lập hợp hiến và hợp pháp như ở Việt Nam thì hoàn toàn không có cơ sở pháp lý cho việc thực hiện bất tuân dân sự. Những ai còn mong muốn thực hiện điều này thì chắc chắn sẽ phải gánh chịu các chế tài nghiêm khắc của pháp luật.

TS Đào Ngọc Báu

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh